Edith Lanchester ca. 1896
Emma Ihrer
Het internationaal socialistisch congres van Londen 1896 staat bekend als het meest chaotische! En waar men afscheid nam van anarchisten. Het is ook het congres waar vrouwen zich opnieuw presenteerden en een eigen organisatie wilden. Henri en Nellie van Kol waren daar, zoals zij ook al gezamenlijk in Zürich (1893) aanwezig waren geweest. Daardoor en door hun verlofperiode in 1885 door te brengen in Genève met de socialistische gemeenschappen aldaar kenden zij vele socialistische leiders. En Nellie vooral de vrouwen. Buiten het gekrakeel om met en over de anarchisten, probeerden vrouwen zich te organiseren. Pas elf jaar later kwam te Stuttgart de officiële Internationale Conferentie voor socialistische vrouwen tot stand. Met name op de conferentie in Londen in 1896 speelde Nellie een rol van betekenis. Clara Zetkin was aanwezig om socialistische vrouwen te organiseren, Ze hield een prachtige toespraak, maar ze kon geen contact krijgen met de Engelse en Franse afgevaardigden. Zetkin stuurde partijgenoot Emma Ihrer naar de Engelsen, maar die verstonden of begrepen haar niet. Ihrer sprak Nellie aan: “Wat denkt u er van, Frau von Kool?, vroeg zij, mij opzoekend in mijn hoekje. Uitstekend, zei ik, kan ik er u bij van dienst zijn? Ja, door eenige Engelsche vrouwen te willen recruteeren. Ik heb het reeds beproefd, maar zij kunnen of willen niet. Misschien verstaan ze niet wat ik bedoel, o, die taal die taal,” schreef Nellie in haar tijdschrift De Vrouw. Zij kreeg wel voor elkaar om de ongeveer 25 Engelse, Amerikaanse en Duitse socialistes bij elkaar te krijgen in een van de kamers van het congresgebouw (zij noemde geen Françaises), een adressenlijst samen te stellen en Zetkin als voorzitter aan te stellen. Het begin was er. Nellie’s wijze van bemiddeling was dezelfde die Henri in 1885 te Genève toepaste en in 1893 en 1894 bij de oprichting van de SDAP.
Nellie beschreef de congresgangers heel nauwkeurig. Zo was Emma Ihrer “een klein, min of meer gezet vrouwtje, zwart van haar en donker van tint, met een vriendelijke lach op het goedhartige huismoederlijke gezicht, en met mooie, donkerbuine, van verstand en energie tintelende oogen.” Zie de gelijkenis met het rechtsboven bijgevoegde portret. Voor een ander had zij meer stof nodig, omdat de beschreven persoon niet geheel goed te plaatsen was. Zij ontdekte vanuit de hoogte op het balkon een eigenaardige verschijning: “een smal, levendig gezichtje met een paar groote, donkere, vastberaden oogen en een massa kortgesneden, zwart krullend haar ….. Wat een mooie jongen, dacht ik bij mijzelf; men zou haast zeggen dat het een meisje was.” Ook de kleren lijken mannenkleren: een zwart jacquet, een wit overhemd en een ‘los geknoopte zwarte das’. Maar hij bleek een zij, want, “toen hij opstond merkte ik dat hij rokken droeg. De jongen was dus een meisje,” aldus Nellie. Van een gezamenlijke vriendin, Mrs. Eleanor Keeling, hoorde Nellie dat deze vrouw het sociaal moeilijk had gehad omdat zij zoals Nellie het uitdrukte “de heele zedige wereld van schaamte had doen blozen, omdat zij niet trouwen wou met, wèl echter zich geven aan den man harer keuze.” Niet trouwen en ook nog in mannenkleren rondlopen waren inderdaad in die tijd heel opmerkelijke en uitzonderlijke zaken. Maar ondanks wat gedoe met haar familie ging het goed met haar, onder andere omdat zij tot afgevaardigde gekozen was, waardoor zij zeer gelukkig was. Nellie liet deze opmerking cursiveren.
Deze vrouw was Edith Lanchester, geboren in 1871 en overleden in 1966. Er was wel iets meer aan de hand dan dat zij de wereld deed blozen. Zij was een socialiste en suffragette en werkte als secretaris voor Eleanor Marx tot diens overlijden in 1898. In 1895 verkreeg ze landelijke bekendheid omdat haar vader en drie broers haar onverwachts op een morgen uit haar huis, terwijl zij niets vermoedend ontbeet, sleurden en met medewerking van de gezaghebbende Dr. Fielding Blandford naar een gekkenhuis (lunatic asylum) gebracht werd. Blandford tekende de papieren vanwege sociale zelfmoord (ik teken ook papieren voor mentaal gestoorden, die suicide overwegen). De ontvoering en de gekverklaring werden een nationaal schandaal en na vier dagen kwam zij vrij. Zij trouwde niet met haar geliefde Shamus Sullivan, maar ze hadden wel een gezamenlijke huishouding en twee kinderen, een jongen (Waldo) en een meisje (Elsa), die haar familienaam kregen. Edith was haar leven lang een militante socialiste, vegetarisch en atheïste, volgens haar dochter, de actrice Elsa Lanchester.
Haar vader en broers zag zij nooit meer. Nellie zag het scherp dat Edith Lanchester een fiere vrouw was: “fier en frank keek zij u aan met hare groote donkere oogen, en vriendelijk en onbevangen was haar glimlach als zij iets te zeggen had. Volstrekt geen martelaarstype, maar de type eener trotsche jonkvrouw, die weet wat zij wil en doet wat haar recht dunkt.”
Recente reacties