Kachelglans

Sinds kort ben ik de trotse bezitter van  een ‘Adoptiebewijs voor het Vergeetwoord’. Die bewijzen worden uitgereikt door het Gezelschap voor Geadopteerde Vergeetwoorden. En in het radioprogramma De Taalstaat van Frits Spit komen elke zaterdagmorgen een of twee oude en vergeten woorden voorbij. Vanaf de eerste keer dat ik het programma hoorde dacht ik: Ik ga het woord kachelglans voordragen.

Kachelglans was een veelgebruikt poetsmiddel om zwarte kolenkachels, die flets geworden waren na gebruik in strenge winters, weer op te poetsen. Zodat de kachel in de lente en de zomer wederom die glorierijke uitstraling herkreeg. Kolenkachels zijn er bijna niet meer, kachelglans wordt heden ten dage zelden gebruikt. Vriend Sjaak gebruikt het nog steeds voor het oppoetsen van zwarte, metalen voorwerpen. Maar kachelglans heeft voor Kuifje-fans een tweede leven gekregen doordat het woord een van de scheldwoorden van kapitein Haddock is. Of liever was. In de eerste edities van het verhaal Cokes in Voorraad scheldt Haddock een aantal zwarte Afrikanen, die niet door hem te overtuigen zijn, uit voor ‘wandelende reklame voor kachelglans’. In de latere edities is dit scheldwoord weggelaten. Waarschijnlijk omdat niemand meer weet wat kachelglans is.

Je kan het nauwelijks een scheldwoord noemen: te lang en vooral te ingewikkeld. Waar ligt de nadruk op: het wandelen, de kachel of de reklame? Of de glans? En bovendien blijkt dat Haddock in het origineel – we vergeten wel eens dat Kuifje een Franstalige held is – iets anders riep: lâches d’anthracite, lafaards van anthraciet. Anthraciet verwijst dan weer naar de titel cokes in voorraad. Dat met anthraciet of kachelglans negers bedoeld worden blijkt alleen uit het volgende plaatje van de strip. Ik heb me vaak afgevraagd: waarom die vreemde vertaling? Tijdens de publicatie van Cokes in Voorraad in 1958 was kachelglans nog in gebruik. En de vele soorten poetsmiddelen streden om de gunst van de kopers. Eén van die reclames van het merk Negrita heeft waarschijnlijk de vertalers geïnspireerd tot het wonderlijke en niet lang bestaande Haddockiaanse scheldwoord: ‘wandelende reklame voor kachelglans’.

Het Gezelschap voor Gedopteerde Vergeetwoorden onder voorzitterschap van Nelle Noordervliet vraagt de adopteurs goed te zorgen voor ‘hun’ woord. Bij deze!